TÔ
THẨM HUY
Cõi
Thơ Cái Trọng Ty
Tôi quen Cái Trọng Ty qua một người bạn. Anh lành như đất, nhỏ nhẹ như suối nguồn. Qua lại nhiều năm, mãi gần đây tôi mới biết là anh có làm thơ, mà là thơ rất hay, đầy hình tượng, mầu sắc:
… buổi nắng hanh
trong khu vườn xưa,
có con chuồn chuồn đỏ màu hạt lựu
Hai con mắt, hai viên bi tròn xoe của một thời thơ ấu bỗng hiện ra trừng mắt ngó. Màu hạt lựu ? Phải lấy đôi mắt của thiền sư mới thấy cái động ẩn trong cái tĩnh nơi chim muông, ong bướm.
Cái Trọng Ty khi yêu con gái cũng yêutheo cái kiểu hiền hòa, nhỏ nhẹ, như khi anh yêu đồng ruộng, đất trời:
thuở lúa biếc dịu dàng
xanh sóng vỗ
trên tay em
nắng lụa về phơi phới
nắng vàng ơi
Gọi nắng vàng, mà xui ai xao xuyến. Nghe như ai đang gọi ai. Muốn run rẩy mà đáp lại rằng:
- ơi...
Hay như trong câu
thấy trong mắt em
nến vàng hiu hắt
Tôi yêu lắm câu thơ ấy. Từ xưa đến giờ, khắp vòm trời đông tây kim cổ, chưa có ai tả đôi mắt lung linh hay đến như thế. Ông họa sĩ Đinh Cường phóng con mắt hội họa, mượn lời Bùi Giáng mà bảo là thơ Cái Trọng Ty đã đến mực thượng thừa, quả là không ngoa.
Hay là câu này:
trong môi hôn có nụ cười buồn
Anh kiếm đâu ra nụ cười trong môi hôn vậy, anh Cái Trọng Ty?Khi hôn nhau mà người ta cười sao? Mà lại là nụ cười buồn! Thế mới chết người.
Mà ngay cả những khi đang “gay cấn”, trong một đêm mà trăng sao cũng lạc cả lối về, Cái Trọng Ty cũng vẫn nhẹ nhàng nhỏ nhẹ:
em tắm dòng hương đêm trăng sao lạc
con cá lòng tong đớp nhụy hoa vàng
mới đó em về mưa tháng chạp
tháng giêng vươn cổ dài như sếu
em có là em tháng giêng non
Chao ôi, con cá lòng tong của ngày trở về nấu canh bí đao, bây giờ lại được đớp cả nhụy hoa vàng, thì hẳn là nó phải cảm ơn thi sĩ lắm lắm.
Có Một Mùa Trăng Xa Như Biển do Thư Ấn Quán xuất bản là tập thơ đầu tiên của Cái Trọng Ty, nhưng chắc là anh làm thơ đã từ lâu lắm. Chữ nghĩa anh đến từ một nội công thâm hậu. Anh rất giầu từ vựng,cả Hán lẫn Nôm. Nhiều chữ dùng thật khéo, như:
biển chiều nay đỏ quạch máu người,
Biển không chỉ thuần là màu đỏ, mà một màu đỏ mang đầy sắc thái dữ dằn, kinh hãi, đe dọa.
Hay:
nơi tháp cổ đôi mắt Chàm u uất
ngày rất xanh áo trận cuối con đường
Không biết nên ngắt câu ở đâu. Không chỉ là ngày rất xanh màu áo trận, mà tất cả, từ tháp Chàm, lẫn đôi mắt, đến bóng chiều, đến vai áo trận, đếncon đường, tất cả như đã tan biến hòa vàonhau trong một màu xanh u uất.
Ông Phạm Duy ở đâu đó đã hết lời ca ngợi chữ vắt trong bài Chiều QuaTuy Hòa của Nguyễn Đức Quang: Ôi những chiều mây vắt ngang lưng đèo, vọng phu đưa mắt cũng buồn theo.
Xin mời đọc chữ vắt của Cái Trọng Ty, khi anh nhìn người thiếu phụ lên Long Khánh tìm chồng trong một ngày vàng vọt nỗi hoài trông:
sáng nay theo đoàn tù cuốc đất,
vắt nỗi buồn trong mắt tìm nhau
Vắt hết, vắt cạn ? Dùng chữ đến thế thật là chập chùng mấy tầng ảo ngữ. Tác giả đã phải chết đi sống lại mấy lần mới ra được câu thơ như thế.
Lại có lúc thơ Cái Trọng Ty lui mình ra khỏi cái trong lành, mong manh khói trà buổi sớm, mà quay về với cái không khí đọng đặc,mang mang hồn cổ độ:
Từ nàng suối tóc xanh như sóng
Cây quế giữa rừng vọng Đế kinh
Đất Chàm gió cát về biên viễn
Biển xanh thuyền ngược gió mùa khô
Hương nhớ áo người kỳ hoa về đất trích
Tim mềm thuở ấy Huyền Trân
Lại có lúc chập chờn điển tích:
Đêm tháp Chàm đôi mắt em sông mê
Tôi qua Mường Mán ngày tan tác
Thịnh suy thời đại
Chín Chúa mười ba Vua
…
Số phận tôi hạt cát hoài thai
Chử Đồng Tử - Tiên Dung
Mai kia rụng hạt mầm nhân quả
Chúng ta chờ quang hợp ngẫu nhiên
Hai thế kỷ một đêm dài sợ hãi
Gần gụi là bao, sao quá đỗi nồng nàn
Tôi mơ được như anh, được làm hạt cát buổi Tiên Dung gặp Chử Đồng Tử
Cõi thơ Cái Trọng Ty không dừng lại ở đấy. Ẩn đằng sau cái tâm hồn lãng đãng như chuồn chuồn, thơmmùi lúa mới ấy, là cả một trời bão nổi. Là người lính giữa thời chiến tranh khốc liệt, thơ anh bật lên tiếng kêu bi tráng, vang lên những âm thanh của bom đạn, âm hưởng của cái chết lởn vởn chung quanh, bật lên những uất hận ngập trời của kẻ sĩ bất lực trước giông bão của lịch sử, thấp thoáng bóng Đặng Dung kỷ độ Long Tuyền đới nguyệt ma:
tiếng hát hỏa châu rụng cánh sao xa
lòng đau u uất những điều không muốn nhớ
có vì sao khuya thức dậy bên trời
sinh bất phùng thời
thiên hạ rối tung
ngày tháng ba giặc tràn qua tây vực
đêm Ban Mê tanh khiếp máu nhân quần
đoàn quân ma trơ trốc núi xương khô
sáng nay dã quỳ vàng thung lũng
tiếc gì nhau chút rượu nhạt vơi đầy
Trong cái cõi tàn sát khốc liệt ấy, sao người lính Cái Trọng Tyvẫn nhìn thấy hoa dã quỳ vàng đầy thung lũng, mà ngẩng đầu nhìn trời xanh ngao ngán ?
Dòng sinh tử đang ập ùn ải bắc
Cõi nhân quần chuyển động bến lao xao
Tôi bơ vơ buổi chiều vàng chướng khí
Vách đời in mờ nhạt dấu chân em
…
Chí cùng sức kiệt dài mơ ước
Bão tố vần xoay thiên địa bất nhân
Đầy dẫy những miễu đền bóng quạ
Tráng sĩ bây giờ lầm lũi như ma
Viết về người thi sĩ lính chiến Cái Trọng Ty đã có các anh Phạm Văn Nhàn, Phan Xuân Sinh, Lương Thư Trung trong phần phụ lục của tập thơ. Tưởng tôi có nói thêm cũng chẳng thêm được gì.
Nhưng cái nét mang mang thiên cổ của những câu như: tiếng ai vừa gọi đò ba bến, heo hút như từ một kiếp sao, nó cứ vương vất,đung đưatrênnỗi niềm bơ vơ, cô quạnh của kiếp người, nó vượt cả không gian lẫn thời gian. Tại sao lại là một kiếp sao ? Một kiếp từ một hành tinh xa lạ nào đến đây hay sao? Chính cái nét ấy, hòa với cái tươi mát,trong lành của nắng mưa, cây cỏ, một khi những giao động nhất thời đã chìm lắng, sẽ cho ta cái còn lại là cái đẹp muôn thuở, cái làm thơ Cái Trọng Ty ở mãi mãi trong lòng người.
Nói về thơ Cái Trọng Ty thì còn bao điều để nói. Nhưng có lẽ không nên làm tốn thêm giấy mực. Khi uống rượu thì nên uống ba trăm chén một lần, nhưng khi ăn thì nên ăn nhiều lần, mỗi lần mỗi ít. Để hôm nào có thêm ít rượu, sẽ lại mỗi lần mang một bài thơ của Cái Trọng Ty ra mà đùa dỡn với anh. Còn hôm nay thì xin được kết ở đây bằng một bài thơ lành như đất, hiền như Cái Trọng Ty, đẹp như ngườicon gái, mát như ngọn gió ngàn, và thơm như ruộng đồng nước Việt.
Hoa Cải Vàng
Em đi là tháng mười
Vườn xưa mùa hoa dại
Anh về đây tìm lại
Gió thoảng mùi hương cau
Em hiền như bông lau
Một thời trong trí tưởng
Nơi bạt ngàn cao nguyên
Núi rừng xanh ngút hướng
Sao em không là phượng
Thổi mùa hè bốn phương
Thổi mùa xuân vô tận
Chiều mưa bụi lê thê
Anh có về như thế
Nắng vàng gió vàng lay
Chút bụi nhòe mắt cay
Rồi tháng mười xa mãi
Bốn mùa hoa cúc dại
Nở vàng lối đường xưa
Thuở trộm nhìn khung cửa
Những cuộc tình chia xa
Sao em không là hoa
Luống cải vàng vàng tươi
Chuyện tình buồn hóa bướm
Bay la đà chiều mưa
Anh đi tìm hương xưa
Ôi chiều vàng xa xót
Thổi gió trời bao la
Em xa và anh xa
Đậu bằng qua giá vũ như ty.Ôi, ông Vương Sỹ Trinh ôi. Ái thính thu phần...
Tô Thẩm Huy
Houston, Tiết Thanh Minh, 2016
(Bài do Phạm Văn Nhàn chuyển)
