Bắt đầu đăng thơ từ năm 22 tuổi trên phụ trang hàng tuần của nhật báo Dziennik Polski và tiếp tục phổ biến sáng tác của mình trên các nhật báo và tạp chí. Từ năm 1952 ( xuất bản tập thơ đầu tiên ) đến lúc qua đời vào năm 2012, đã lần lượt cho phát hành gần 20 thi phẩm, trong đó một số lớn được dịch ra nhiều thứ tiếng.
Bà được trao bằng Tiến sĩ danh dự của Đại học Adam Mickiewicz tại Poznan ( 1995 ), và đã được tặng nhiều giải thưởng văn học : giải thưởng Goethe của Đức ( 1991 ); giải thưởng Herder của Áo ( 1995 ); giải thưởng của Hội Văn Bút Ba Lan ( 1996 ).
Giải Nobel Văn học năm 1996. "Ở Szymborska Viện Hàn lâm Thụy Điển muốn vinh danh một đại diện – một đại diện có sự thuần khiết và sức mạnh lạ thường và cứng cỏi - của một quan điểm thơ ca. Của thơ ca với tư cách là một phản hồi đối với cuộc sống, một lối sống, của nghệ thuật ngôn từ với tư cách là tư tưởng và trách nhiệm" . ( Tuyên dương của Viện Hàn lâm Thụy Điển –Birgitta Trotzig, nhà văn, thành viên Viện Hàn lâm Thụy Điển. Award Ceremony Speech - Bản tiếng Anh của Rika Lesser. )
Ngày 17/1/2011 Tổng thống Ba Lan Bronislaw Komorowski đã trao tặng bà phần thưởng cao nhất của nhà nước : Huân chương Đại bàng trắng “để ghi nhận những cống hiến của bà cho nghệ thuật Ba Lan và những thành tựu xuất sắc của bà trong lĩnh vực văn học”.
Nét nổi bật trong thơ WISLAWA SZYMBORSKA là ngôn từ, giản dị, cô đọng mà chính xác; bà thường xuyên sử dụng sự hài hước, châm biếm, ngay cả nghịch lý, để làm nổi bật nội dung sâu sắc. Đề tài ưa thích là cuộc sống thường ngày, được kể lại một cách tinh tế, lắm khi mỉa mai, khởi đầu cho những chiêm nghiệm có màu sắc triết lý.
( Thân Trọng Sơn )
TÌNH YÊU TỪ CÁI NHÌN ĐẦU TIÊN
Cả hai người đều tin
Một cảm xúc bất chợt gắn kết họ với nhau
Niềm tin mới đẹp làm sao
Nhưng sự hoài nghi còn tuyệt vời hơn nữa.
Họ vẫn nghĩ bởi trước đó chưa hề quen
Nên giữa hai người chẳng có chuyện gì cả.
Vậy thì nói sao đây, những con đường, cầu thang, hành lang đó
Nơi mà từ lâu lắm có thể họ đã từng lướt qua nhau ?
Tôi muốn hỏi họ xem
Liệu họ có còn nhớ
Có thể trong một khung cửa quay
Ngày nào họ đã đứng đối diện
Hay nói lời xin lỗi trong đám đông
Hay qua điện thoại báo nhầm số.
Nhưng tôi biết trước câu trả lời của họ
Không họ chẳng nhớ mảy may.
Họ sẽ ngạc nhiên biết chừng nào
Khi biết rằng
Sự ngẫu nhiên đùa giỡn họ đã từ lâu.
Mà vẫn chưa hoàn toàn sẵn sàng
Trở thành số phận
Kéo họ xích lại gần rồi lại đẩy ra xa
Đứng ngáng đường chặn lối
Kìm nén một tiếng cười
Nhảy tránh sang một bên.
Đã từng có những tín hiệu
Chưa nhận ra ngay, chẳng hề chi,
Có thể đã ba năm rồi
Hay chỉ là thứ ba tuần trước
Một chiếc lá khẽ lướt
Từ vai rồi lại đậu sang vai.
Một vật đánh rơi rồi nhặt được
Nào ai biết, có thể là một trái bóng
Trong bụi rậm của tuổi ấu thơ ?
Đã từng có những tay nắm cửa, những chuông con,
Vết tay ai đặt vào
Chồng lên vết tay người nào trước
Những chiếc va li nằm cạnh nhau
trong kho hành lý
Có thể cùng một giấc mơ trong đêm
Khi thức giấc thì đã vội quên.
Nhưng mọi sự khởi đầu
Chỉ là một tiếp nối
Cuốn sách của duyên phận
Luôn mở ở giữa chừng.
KẺ KHỦNG BỐ, HẮN ĐANG NHÌN
Quả bom sẽ nổ trong quán rượu lúc mười ba giờ hai mươi
Bây giờ chỉ mới mười ba giờ mười sáu
Nhiều người còn đủ thời gian để bước ra,
Và những người khác, để đi vào.
Kẻ khủng bố, hắn đã đứng bên kia đường,
Khoảng cách tránh cho hắn khỏi bị thiệt hại,
Và tầm nhìn thật tuyệt, cứ như đang xem phim.
Người phụ nữ mặc áo blouson vàng, bà đi vào,
Người đàn ông đeo kính đen, ông đi ra,
Những chàng trai mặc quần gin, chúng trò chuyện,
Mười ba giờ mười bảy phút và bốn giây,
Gã bé nhất, gã có số hên, phóc lên xe máy,
Còn gã cao nhất, gã đi vào.
Mười ba giờ mười bảy phút bốn mươi giây,
Cô gái, cô vừa đến, tóc buộc dải băng xanh,
Có chiếc xe buýt chạy ngang, không nhìn thấy cô nữa,
Mười ba giờ mười tám phút,
Không còn cô gái nữa,
Cô đã bước vào, cô bé ngốc đó, hay là không,
Rồi sẽ biết khi người ta đưa các thi thể ra.
Mười ba giờ mười chín phút,
Không người nào bước vào nữa,
Chỉ có một lão mập đầu hói bước ra,
Nhưng có vẽ lão đang lục tìm gì trong túi.
Và lúc mười ba giờ hai mươi kém mười giây,
Lão trở vào kiếm đôi găng chết tiệt.
Bây giờ là đúng mười ba giờ hai mươi,
Thời gian sao cứ kéo rề rà thế,
Hẳn phải là lúc này đây,
Không, chưa phải lúc này.
Vâng, lúc này đây,
Quả bom, nó đang nổ.
CON MÈO TRONG CĂN HỘ TRỐNG
Chết. Đừng nên làm chuyện đó với một con mèo
Nhưng mèo thì làm gì được trong một căn hộ trống ?
Leo lên các bức tường ?
Cọ vào những đồ gỗ ?
Có vẻ như không có gì đổi thay
Vậy mà không có gì như cũ
Không có gì xê dịch
Vậy mà không có gì ở nguyên một chỗ
Và tối đến, không một ánh đèn.
Có tiếng bước chân người nơi cầu thang
Nhưng chẳng phải bước chân quen
Bàn tay ai đặt con cá lên dĩa
Nhưng chẳng phải bàn tay thân.
Có cái gì đó không bắt đầu
Vào đúng giờ thường lệ
Cái gì đó không xảy ra
Như đáng lẽ phải thế.
Có ai đó đã từng ở nơi này
Và bỗng nhiên không thấy nữa
Biến mất tăm.
Nhìn săm soi các tủ
Lục lọi các ngăn kệ
Lẻn chui tìm dưới thảm
Thậm chí còn vào nơi làm việc - phạm điều cấm –
Và xáo tung hết giấy tờ.
Biết làm gì bây giờ ?
Ngủ và chờ đợi.
Chờ anh về
Nếu anh dám
Nói cho anh biết đừng làm thế với một con mèo.
Nó tiến gần đến anh
Dáng bất cần, vẻ kênh kiệu,
Làm bộ như không trông thấy anh
Nó đi thật chậm
Bước chân giận dữ
Và nhất là, không phóng nhảy lên, không kêu gừ gừ,
Chí ít là lúc ban đầu.
NHỮNG ĐÁM MÂY
Tôi phải vô cùng vội vã
Để mô tả một đám mây
Bởi chỉ khoảnh khắc một giây
Cũng đủ để nó đổi khác.
Đặc điểm của mây:
Không bao giờ lặp lại
Hình thù, màu sắc, vị trí,
Và cách sắp đặt bên nhau.
Không bận tâm phải ghi nhớ điều gì
Mây thênh thang bay qua ngàn sự kiện.
Phải làm chứng việc gì trên trái đất?
Mây tan ngay khi sự việc mới xảy ra.
So với mây, cuộc sống tỏ ra vững chắc
Hầu như trường kỳ, gần như vĩnh cửu.
Bên cạnh những đám mây
Đá cũng có vẻ như người anh em
Dễ dàng tin cậy
Tuy thật ra chỉ là họ hàng xa cách, dở hơi.
Hãy để mọi người nếu muốn cứ tồn tại
Và rồi sẽ lần lượt chết đi
Mây cũng chẳng quan tâm gì
Đến những chuyện phù phiếm đó.
Rồi trên cả cuộc đời của bạn
Cũng như cuộc đời dang dở của tôi
Mây cứ lướt qua kiêu kỳ, phẳng lặng.
Mây không bị buộc phải tan biến khi chúng ta đi xa
Mây không cần ai phải nhìn thấy khi trôi qua.
SỐ PI ĐÁNG KHÂM PHỤC
một bốn một. ba phẩy
Mỗi số thập phân vừa là số tiếp theo vừa là số đầu tiên
năm chín hai, bởi đó là con số không dứt
Số quá dài sáu năm ba năm mắt nhìn không bao quát hết được
tám chín, chỉ phép tính giản đơn
bảy chín, với trí tưởng tượng
ba hai ba tám, hay là trò chơi chữ,
Số quá dài bốn sáu không thể so sánh với thứ gì khác .
Con rắn trên mặt đất dài nhất không quá bốn chục thước
Cũng thế thôi, nhưng dài hơn chút xíu, những con rắn trong cổ tích thần kỳ.
Số Pi, với chuỗi số thập phân,
Không dừng lại ở mép ngoài trang giấy
Nó chạy tiếp trên bàn, xuyên qua không khí
Bức tường, ngọn lá, tổ chim, đám mây, bầu trời
đến tận thiên đường mờ nhạt vô biên.
Bên cạnh nó, đuôi sao chổi chỉ là đuôi con chuột
Ngay một ánh sao cũng phải oằn mình dưới sức nặng không trung
Nhưng nó, hai, ba, mười lăm, ba trăm mười chín,
Số điện thoại của tôi, số đo áo của anh,
Năm một nghìn chín trăm bảy mươi ba, tầng lầu sáu,
Sáu mươi lăm xu, tổng số dân,
Vòng eo, hai ngón tay, trò đố chữ, mật mã,
Tiếng hót chim sơn ca, lời thề nguyền yêu đương,
Vẫn mãi mãi trường tồn.
Chẳng được gì nếu anh chạy theo nó, sẽ không đuổi kịp bao giờ,
Trần gian và thiên đường, tất thảy đều hữu hạn
Nhưng số Pi thì không :
Với con số năm lúc nào cũng đứng thẳng
Con số tám đẹp đẽ lạ thường
Và số bảy không bao giờ là số cuối
Thúc khuỷu tay vào sự vĩnh cửu chây lười
Buộc nó cứ tiếp tục mãi không thôi.
TÌNH YÊU ĐÍCH THỰC
Tình yêu đích thực. Có bình thường không nhỉ
Có nghiêm túc, có thực tế hay không?
Thế giới được gì từ hai người
Tồn tại trong một thế giới riêng tư?
Họ tôn vinh nhau chẳng bởi lý do nào
Chỉ ngẫu nhiên được chọn từ hàng triệu người, họ vẫn cứ tin
Rằng chuyện ắt phải xảy ra thế thôi – mà để được cái gì vậy ?
Chẳng được gì cả đâu.
Một tia sáng từ nơi nào chẳng biết
Sao chỉ chiếu vào họ mà không ai khác hơn?
Liệu điều này có vi phạm lẽ công bằng ? – Vâng.
Liệu có phá vỡ những quy tắc đã được kiên trì xây dựng,
Có vứt bỏ đạo đức từ ngọn nguồn hay không ? – Cả hai điều đều đúng.
Hãy nhìn vào cặp đôi hạnh phúc
Giá như họ cố giấu đi một chút
Vì bè bạn mà làm ra vẻ buồn phiền
Hãy nghe tiếng họ cười – thật là xúc phạm
Ngôn ngữ họ dùng – tưởng như là dễ hiểu
Và những cử chỉ nghi thức cỏn con của họ,
- Những thủ tục khéo léo đối xử với nhau-
Hẳn là một âm mưu sắp bày sau lưng nhân loại!
Mọi chuyện sẽ đi về đâu, thật khó mà đoán được
Nếu ai cũng nhìn gương họ mà làm theo
Tín ngưỡng và thơ ca biết trông cậy vào đâu
Điều gì sẽ được nhớ ghi? Điều gì bị từ khước?
Liệu có ai muốn sống trong vòng giới hạn vây quanh?
Tình yêu đích thực. Có thật là cần thiết?
Lịch sự và khôn ngoan khuyên ta lặng lẽ vượt qua
Như một vụ tai tiếng của giới quyền quý xa hoa.
Những đứa trẻ tuyệt vời không cần có nó mới sinh ra
Nó không thể làm hành tinh dày đặc người trong cả triệu năm nay
Nó xuất hiện, chuyện thật hiếm hoi thay.
Hãy để cho những người
Chưa hề tìm thấy tình yêu đích thực
Cứ nói mãi rằng tình yêu đó không tồn tại bao giờ
Tin như thế sẽ giúp họ sống và chết nhẹ nhàng hơn.
KẾT THÚC VÀ MỞ ĐẦU
Sau mỗi cuộc chiến tranh
Thế nào cũng phải dọn dẹp
Một chút trật tự mọi nơi
Đâu phải tự nhiên mà có.
Có người sẽ gạt gạch vụn
Về phía hai bên lề đường
Để cho xe chở xác người
Còn có chỗ mà chạy qua.
Có người sẽ phải chịu lội
Trong đám bùn trong tro bụi
Trong những lò xo nệm đi văng
Trong những mảnh vỡ thủy tinh
Trong những giẻ rách dính vết máu loang.
Có người sẽ dựng cây trụ
Chống cho bức tường nghiêng đổ
Đặt cửa vào khung bản lề
Lắp kính vào ô cửa sổ.
Việc này chẳng hề ăn ảnh
Và mất nhiều tháng nhiều năm
Trong khi những máy quay phim
Đã đi đến một cuộc chiến khác.
Cần phải dựng lại nhiều cầu
Phải xây lại nhiều nhà ga
Tay áo cứ xắn lên mãi
Nên rồi cứ rách bươm ra.
Có người, tay cầm cây chổi
Nhớ lại chuyện vừa xảy ra
Người khác chịu khó lắng nghe
Gật gật cái đầu chưa đứt.
Nhưng cạnh bên hai người này
Lăng xăng một vài người khác
Cho rằng chuyện kể nhạt phèo.
Có khi lại còn có người
Đào lên dưới gốc bụi gai
Những lời tranh luận rỉ sét
Và ném vào đống rác thải.
Những người biết rõ ngọn nguồn
Những gì xảy ra nơi đây
Rồi ra sẽ phải nhường chỗ
Cho người chỉ biết ít hơn
Và người biết ít hơn nữa
Cả người chẳng biết gì trơn.
Rồi trong đám cỏ phủ che
Nguyên nhân, hậu quả mọi thứ
Sẽ có ai đó đến nằm
Môi cắn một nhành bông lúa
Mắt ngó mây trời đăm đăm.
BẦU TRỜI
Phải bắt đầu từ đây: bầu trời
Ô cửa sổ không bệ đỡ, không kính, không khung,
Một lỗ hổng,và không gì khác hơn
Nhưng mở rộng mênh mông.
Tôi chẳng cần chờ tới đêm trời sáng
Chẳng cần ngửa cổ lên
Để quan sát bầu trời
Tôi đã có trời sau lưng, trong tay, trên mí mắt
Trời bọc kín lấy tôi
Và nâng bổng tôi lên.
Ngay cả những ngọn núi cao vời vợi
Cũng không gần trời hơn những thung lũng thẳm sâu
Chẳng có nơi đâu
Có nhiều trời hơn chỗ khác
Một đám mây bị trời chèn nghiến tựa như nấm mồ
Con chuột chũi cũng mê mẩn như con cú đang vỗ cánh bay.
Một vật rơi vào hố sâu
Chính là đang từ bầu trời rơi vào lại bầu trời.
Những khoảng trời, những mảnh trời,
Những vốc trời, những đụn trời,
Kết hạt, loãng tan, lởm chởm,
Rực lửa, bay hơi,
Bầu trời ở khắp mọi nơi,
Cả trong bóng tối, cả dưới làn da.
Tôi ăn bầu trời, tôi thải bầu trời,
Tôi là bẫy bên trong chiếc bẫy
Là cư dân được cư trú
Là cái ôm được ôm
Là câu hỏi trả lời cho câu hỏi.
Sự phân chia trái đất và bầu trời
Không phải là phương cách đúng
Để xem xét cái vẹn toàn
Chẳng qua chỉ là cho phép sống
Với một địa chỉ chính xác hơn
Dễ dàng nhanh chóng hơn
Nếu có khi cần phải kiếm tìm.
Những đặc trưng nhận diện của tôi
Là đắm say và tuyệt vọng.
THÂN TRỌNG SƠN
dịch và giới thiệu.
