Đây là một người phụ nữ vĩ đại, vĩ đại không phải bởi
chiều cao 1,83 m, mà bởi cái cách bà đã tự viết những trang sách của cuộc đời
mình. Từ tuổi thơ ấu tủi nhục, qua thời
thanh xuân nhọc nhằn, để rồi, bằng trí thông minh, sức phấn đấu và tài năng xuất
chúng, bà đã từng bước vươn lên và trở thành ngôi sao sáng trên nhiều lĩnh vực.
Hãy thử điểm qua những công việc bà từng làm: vũ công,
ca sĩ, diễn viên kịch, tài tử điện ảnh, tài xế, nhà biên kịch, người viết tiểu
sử, sử gia, nhà hoạt động cho dân quyền, bảo vệ quyền lợi và giá trị của người
da màu, giáo sư, nhà báo, và tất nhiên, nhà văn, nhà thơ.
Riêng trong lĩnh vực văn chương, ngòi bút của bà rất đa
dạng.
Maya Angelou
từng
viết kịch bản cho phim truyền hình và điện ảnh.
Từ cuốn hồi ký - tự truyện đầu tiên I Know Why The Caged Bird Sings ( Tôi biết vì sao chim trong lồng hót ), xuất
bản năm 1967, đến cuốn thứ bảy Me & Mom & Me ( Tôi & Mẹ
& Tôi ), xuất bản năm bà 85 tuổi, 2013, bà được xem là tác giả viết tự truyện
nhiều nhất và nổi tiếng nhất.
"Tất cả tác phẩm của tôi, cuộc đời tôi, mọi việc
tôi làm đều xoay quanh sự sinh tồn, không phải thứ sinh tồn trần trụi, khủng
khiếp, khó nhọc, mà là sinh tồn với khoan dung và niềm tin. Mỗi người có thể
đương đầu với nhiều sự thất bại, nhưng không được để bị đánh bại."
Nhiều chi tiết ly kỳ, đau đớn của cuộc đời đầy sóng gió
của Maya Angelou đã
được tường thuật trong bảy tập tự truyện này. Chuyện cha mẹ ly dị rồi khi mới
ba tuổi bà và anh trai bị đưa lên tàu lửa gởi đến sống với bà ngoại ở xa nhà.
Chuyện bà bị bạn trai của mẹ hãm hiếp khi mới 8 tuổi. Chuyện bà phải tịnh khẩu
gần sáu năm khi biết người đàn ông gây tội lỗi bị đánh chết. Chuyện bà sớm làm
mẹ ở tuổi mười bảy, ngay khi mới tốt nghiệp trung học. Chuyện bà phải làm đủ thứ
nghề để mưu sinh: vũ công ở hộp đêm, bồi bàn, tài xế, có lúc phải lăn lộn chốn bán phấn buôn hương... Chuyện bà gặp và trở thành người đồng hành
với những nhân vật lãnh đạo phong trào tranh đấu chống nạn phân biệt chủng tộc
( Malcolm X., Martin Luther King, Jr. )
Nhiều chi tiết khác trong cuộc đời đầy sóng gió của bà
khiến người đọc ngạc nhiên thú vị. Đó là thời gian bà theo ban kịch Porgy and
Bess sang trình diễn tại các nước châu Âu và châu Phi,(1954-1955), bà bắt đầu học
ngôn ngữ của các quốc gia bà đi qua, sau
đó tiếp tục học và nói
được sáu thứ tiếng, trong đó có tiếng Pháp. Đó là việc bà nhận lời giảng dạy tại
Đại học Wake Forest University
tại
Winston- Salem, tiểu bang Bắc Carolina ( 1981 ), để từ đó trở thành giáo sư
cho đến cuối đời. Bà phụ trách nhiều bộ môn: lịch sử, triết học, mỹ học, thần học,
kịch nghệ, viết văn ( trong khi chính bà chưa qua trường đại học nào! ) "Tôi
không phải là nhà văn dạy học, tôi là nhà giáo viết văn. Và tôi phải làm việc ở
Wake Forest để
ý thức điều đó. "
Bà đã có rất nhiều tập thơ được xuất bản, trong đó nhiều
tập trở thành best-seller, nhiều bài được đưa vào giảng dạy ở trung học và đại
học. Tập thơ Just
Give Me a Cool Drink 'Fore
I Diiie ( Hãy
cho tôi uống một ly nước mát trước khi tôi chết ) được đề nghị trao giải thưởng
Pulitzer. Bà đã được Tổng thống Bill Clinton mời đọc thơ tại lễ đăng
quang năm 1993: Bài thơ On
the Pulse of Morning ( Nhịp đập buổi sáng ) 668 chữ đã vang lên trước
hàng ngàn quan khách tham dự và hàng triệu khán giả truyền hình, bày tỏ niềm hy
vọng con người sẽ vượt qua bất công và khốn khó bằng lòng vị tha và tình yêu
thương. Bà là người phụ nữ đầu tiên trong lịch sử Hoa Kỳ được nhận vinh dự này
( trước đó là nhà thơ Robert Frost, đọc
thơ trong lễ nhậm chức của Tổng Thống John F. Kennedy, 1961 ).
Maya Angelou đã
nhận được hàng chục văn bằng danh dự của các trường đại học, đã được trao tặng
nhiều huân chương cao quý: National
Medal of Arts ( năm 2000 ), Lincoln Medal ( 2008 ), Presidential Medal of Freedom (
2011 ).
Bà qua đời ngày 28 tháng 5 năm 2014. Trường Đại học Wake
Forest nơi bà giảng dạy báo tin buồn và nói "bà là báu vật quốc gia, đã
gây nguồn cảm hứng cho hàng triệu người trên thế giới." Truyền thông thế
giới đồng loạt báo tin và cho rằng đây là một tổn thất lớn cho mọi người. Cựu tổng
thống Bill Clinton đến viếng linh cữu bà và bày tỏ lòng tiếc thương người đã có
nhiều ảnh hưởng đến cuộc sống và sự nghiệp của mình. Còn tổng thống Obama thì
phát biểu: "Bà đã giúp cho nhiều thế hệ người Mỹ nhìn thấy cầu vồng giữa
những đám mây và thúc đẩy bao nhiêu người khác đóng góp phần cống hiến tốt nhất
của mình."
Với một nhân vật có nhiều danh xưng vì hoạt động và nổi
tiếng trên nhiều lĩnh vực như thế, liệu phải gọi thế nào cho hợp lý? Ngắn gọn
và đầy đủ, hãy
gọi bà là " Người phụ nữ phi thường ", như
nhan đề của một bài
thơ của chính bà, xin giới thiệu ( với vài bài
khác ) sau đây:
NGƯỜI
PHỤ NỮ PHI THƯỜNG
Phụ
nữ đẹp hay thắc
mắc đâu là bí
mật của tôi
Tôi
không xinh cũng chẳng hợp với
vóc dáng của người mẫu
Nhưng
khi tôi bắt đầu nói cho họ biết
Họ
đều nghĩ là tôi
nói dối.
Tôi
nói,
Bí
mật là ở chỗ
tầm với của vòng tay
Khoảng
rộng của vòng
hông
Bước
sải của đôi chân
Nét quyến rũ của môi cong
Một
cách phi thường
Tôi
là phụ nữ
Người
phụ nữ phi thường
Chính
là tôi.
Tôi
bước chân vào
phòng
Bình tĩnh, thản nhiên
Và
đến gần người đàn ông
Mấy
chàng trai đều đứng lên
Hay
đồng loạt quỳ
gối
Rồi
vây quanh lấy
tôi
Như
bầy ong thấy mật.
Tôi
nói
Bí
mật ở chỗ nồng cháy của đôi mắt
Sáng
bóng của hàm
răng
Đong
đưa của vòng
eo
Rộn
rã của đôi chân
Một
cách phi thường
Tôi
là phụ nữ
Người
phụ nữ phi thường
Chính
là tôi.
Ngay
cánh đàn ông cũng thường tự hỏi
Họ
nhìn thấy gì ở nơi tôi
Họ
bõ công tìm kiếm
Nhưng
chẳng thể nào
khám phá được
Vẻ
bí ẩn bên
trong của tôi
Ngay
cả khi tôi chỉ
cho họ
Họ
nhận là vẫn chẳng thấy gì.
Tôi
nói,
Bí
mật của tôi, đó là tấm
lưng thon,
Là nụ cười rực nắng,
Là ngực tròn mê đắm,
Là dáng vẻ
yêu kiều.
Một
cách phi thường
Tôi
là phụ nữ
Người
phụ nữ phi thường
Chính
là tôi.
Bây
giờ bạn đã hiểu
Vì sao tôi không phải cúi đầu
Tôi
không reo hò hay nhảy bổ
Hoặc
phải cố nói thật to
Khi
bạn nhìn thấy tôi đi qua
Tôi
phải làm sao cho bạn thấy
tự hào
Tôi
nói
Bí
mật là ở chỗ
đôi gót chân lách cách
Mái
tóc uốn lượn cong
Ở
trong lòng
bàn tay
Sự
quan tâm cần thiết
Bởi
vì, một cách phi thường
Tôi
là phụ nữ
Người
phụ nữ phi thường
Chính
là tôi.
CÔNG
VIỆC CỦA PHỤ NỮ
Tôi có con cái phải chăm
Áo quần phải vá
Sàn nhà phải
lau
Thực
phẩm phải sắm
Rồi con gà phải
rán
Đứa
bé phải lau khô
Khách
khứa phải đãi ăn
Khu
vườn phải làm cỏ
Áo
xống phải ủi thẳng.
Tôi
phải mặc đồ cho lũ
nhỏ
Phải
mở nắp chiếc hộp con
Phải
làm sạch thoáng căn
nhà
Rồi
phải chăm lo người bệnh.
Phải
tháo gỡ cuộn vải bông.
Hỡi
ánh nắng, hãy
chiếu sáng tôi
Hỡi cơn mưa, hãy đổ lên người tôi
Hỡi giọt sương, hãy rơi thật khẽ
Và làm
mát lại vầng trán
tôi.
Hỡi
bão tố, hãy thổi tung tôi từ chốn này
Với
sức gió dữ dằn mãnh
liệt nhất
Cho
tôi bay bổng trên
bầu trời
Đến
khi lại được nghỉ ngơi.
Hỡi
những bông tuyết, hãy
rơi thật nhẹ
Phủ
lên tôi khắp cả châu
thân
Những
chiếc hôn lạnh lẽo giá
băng
Để
đêm nay tôi thoả lòng yên
nghỉ.
Nắng,
mưa, và vòm trời xanh,
Núi,
biển, lá cây và đá,
Ánh
sao và vầng trăng rực rỡ,
Chỉ các người tôi mới gọi là của riêng
mình.
KHI
ANH ĐẾN
Khi anh tự ý đến với em,
Anh
vẫy mời
Em
đến cõi xa xưa
Nơi
kỷ niệm chôn giấu
Trao
tặng em, như
tặng trẻ con, căn gác thượng,
Góp
nhặt sơ sài
những tháng ngày qua,
Bộn
bề những nụ hôn vụng trộm
Bừa
bãi những cuộc tình vay mượn
Đầy
dẫy những ngôn từ bí ẩn.
Em bật khóc.
CHẠM
CÁNH THIÊN THẦN
Chúng
ta, thôi không quen dũng
cảm,
Đoạn
lìa hẳn mê say,
Sống
cuộn mình trong cái vỏ đơn
côi,
Cho
đến khi tình yêu
rời ngôi bảo tháp
Hiện
ra trước mắt.
Giải
thoát ta đưa về cuộc sống.
Tình
yêu đến
Chở
theo bao hạnh phúc ngất ngây
Hoài niệm hoan lạc cũ
Hồi
ức đau thương xưa
Tuy nhiên
nếu ta bạo dạn
Tình
yêu tháo gỡ xiềng
xích hãi sợ
Từng
trói buộc hồn ta.
Ta
dứt được thói e dè
Trong
niềm phấn khích của hào quang tình ái
Ta
mạnh dạn không còn sợ hãi
Và bất chợt
ta sẽ nhận ra
Rằng
tình yêu
trang trải hết cho ta
Bây
giờ và mãi mãi.
Chỉ
có tình yêu
Mới
ban cho ta tự do.
MỘT
MÌNH
Nằm
dài, ngẫm nghĩ,
Tối
hôm qua
Làm
sao kiếm được cho tâm hồn một mái nhà
Nơi
nước không phải là khát
Và
ổ bánh mì chẳng phải là đá.
Rồi
tôi nghiệm ra được một điều
Và
tin là mình không sai.
Rằng
không ai,
Vâng
không có ai
Có
thể giải quyết được một mình.
Một
mình, chỉ một mình,
Không
ai, vâng không có ai
Có
thể giải quyết được một mình.
Có
vài nhà tỷ phú,
Với
đồng tiền chẳng biết tiêu dùng,
Vợ
chạy quanh như nữ thần báo tử
Con
mải hát nhạc điệu blu.
Họ
mời những bác sĩ cao giá
Để
chữa những trái tim bằng đá.
Nhưng
không ai
Vâng
không có ai
Có
thể giải quyết được một mình.
Một
mình, chỉ một mình,
Không
ai, vâng không có ai
Có
thể giải quyết được một mình.
Giờ
đây nếu bạn lắng nghe thật kỹ
Tôi
sẽ nói bạn nghe tôi biết những gì
Mây
giông bão đang kéo đến
Gió
sắp sửa nổi lên
Loài
người đang đau khổ
Và
tôi nghe được tiếng than van.
Vì
không ai
Vâng
không có ai
Có
thể giải quyết được một mình.
Một
mình, chỉ một mình,
Không
ai, vâng không có ai
Có
thể giải quyết được một mình.
HỌ
VỀ NHÀ
Họ
về nhà và nói với vợ
Rằng
chưa bao giờ trong đời
Họ
biết cô gái nào như tôi
Nhưng...
Họ về nhà.
Họ
bảo nhà tôi sạch trơn
Lời
tôi nói chẳng chút tầm thường
Tôi
có vẻ gì đó bí mật
Nhưng...
Họ về nhà.
Miệng
lưỡi đàn ông toàn ca ngợi tôi
Họ
thích nụ cười, vẻ thông minh và đôi hông của tôi,
Họ
có thể qua một, hai hay ba đêm,
Nhưng...
THỜI
GIAN QUA ĐI
Da
người tựa bình minh
Da
tôi như mùi
xạ
Một
bên khắc hoạ sự khởi
đầu
Của
một kết thúc nào
đó
Bên kia, sự kết thúc của
Một
sự khởi đầu rõ ràng.
ĐÀN ÔNG
Thời còn trẻ, tôi thường hay
Quan
sát từ phía sau màn
cửa
Những
người đàn ông xuôi ngược trên
đường. Những gã say,
những lão già.
Những
người trẻ thì hăng
như mù tạt.
Tôi
nhìn họ. Đàn ông lúc nào cũng
Đi
tới nơi nào
đấy.
Họ
biết tôi đứng đây. Mười lăm
tuổi
và khát khao họ.
Dưới khung cửa sổ tôi đứng, có thể họ dừng lại
Đôi
vai nhô cao lên
Như
vú một cô gái
Vạt
sau áo khoác phủ lấy
Cặp
mông.
Ôi
những người đàn ông.
Một
hôm họ giữ bạn trong
lòng bàn
tay, dịu dàng,
như thể bạn
là quả trứng tươi cuối cùng trên thế giới. Sau đó
Họ
siết chặt. Một chút thôi. Lần
siết
đầu tiên còn dễ chịu. Một cái ôm vội vàng.
Mềm
mại trong sự
không thể chống cự của bạn. Thêm
Một chút nữa. Đau đớn bắt đầu. Vặn xoắn
Một
nụ cười trượt quanh nỗi
sợ. Khi
Không
khí biến mất,
Tâm
trí bạn bật ra, nổ bùng dữ dội, ngắn ngủi,
Như
đầu que diêm trong bếp. Vỡ tan.
Đó
là nước ép của bạn
Chảy
xuống đôi chân
họ. Làm ố giày họ mang.
Khi
trái đất tự điều chỉnh lần nữa,
Và mùi
vị cố trở lại đầu lưỡi,
Thân
thể bạn đóng sầm lại. Mãi
mãi.
Không
chiếc chìa
khoá nào tồn tại.
Khi chiếc cửa sổ phủ đầy lên
Tâm
trí bạn. Nơi đó, phía bên
kia
Sự
lay động của màn
cửa, những người đàn ông bước đi
Biết chút gì
Đi
đâu đó
Nhưng
lần này, tôi chỉ đơn giản
Đứng và nhìn.
Có
lẽ.
TÔI
BIẾT VÌ SAO CHIM TRONG LỒNG
HÓT
Con
chim tự do bay nhảy
Trên lưng gió
Thả
trôi xuôi
Đến
tận cuối giòng
Và nhúng đôi cánh
Trong
ánh nắng vàng óng
Và kiêu
hãnh đòi lấy không trung.
Nhưng
có con chim đứng
oai phong
Trong
chiếc lồng chật hẹp
Chẳng
mấy khi nhìn
thấy được
Qua chấn song giận dữ
Đôi cánh bị cắt cụt
Đôi chân bị trói buộc
Nên chim hắng giọng cất tiếng hót.
Con
chim trong lồng hót
Với
âm rung hãi khiếp
Về
những điều chưa biết
Nhưng vẫn mãi ước ao
Âm
thanh được vang ra
Đến
ngọn đồi nẻo xa
Bởi chim nhốt trong lồng
Cất
tiếng hót tự do.
Con
chim tự do nghĩ
đến làn gió khác
Gió
mát lành qua hàng
cây thở than
Chú
sâu béo tròn
trên bãi cỏ
bình minh
Chim
gọi trời xanh là của riêng
mình.
Đứng
trên nấm mồ của những
giấc mơ
Bóng
chim lồng thất thanh cơn ác mộng
Cánh
bị cắt và đôi chân
bị cột
Chim
hắng giọng cất lên
tiếng hót.
Con
chim trong lồng hót
Với
âm rung hãi khiếp
Về
những điều chưa biết
Nhưng vẫn mãi ước ao
Âm
thanh được vang ra
Đến
ngọn đồi nẻo xa
Bởi chim nhốt trong lồng
Cất
tiếng hót tự do.
TÔI
VẪN ĐỨNG DẬY
Bạn
có thể hạ thấp tôi trong lịch
sử
Bằng
lời dối trá cay độc quanh co
Bạn
có thể dìm
tôi xuống chốn bẩn dơ
Nhưng,
như hạt bụi, tôi vẫn đứng dậy.
Phải chăng tôi tươi tắn khiến bạn căm tức?
Và cớ sao bạn phiền muộn u sầu?
Vì chân tôi bước như thể giếng dầu
Được
bơm vào căn phòng tôi tiếp khách?
Như
chốn cung trăng, như những mặt trời
Như
dòng thuỷ triều chẳng
hề thay đổi
Như
nguồn hy vọng vẫn
mãi tuôn trào
Tôi
vẫn đứng dậy, vẫn ngẩng cao đầu.
Chả
lẽ bạn lại muốn tôi suy sụp
Đầu
cúi gầm, mắt nhìn
xuống đất?
Đôi
vai gập, như sa nước mắt
Ủ
rũ yếu hèn qua tiếng khóc than?
Tôi
kiêu kỳ khiến bạn bị
xúc phạm?
Lẽ
nào bạn thấy nặng nề
tổn thương
Chỉ
vì tôi cười vui như cả mỏ vàng
Đào ngay trong sân nhà mà có
được?
Bạn
có thể bắn tôi bằng câu chữ
Bạn
có thể cắt tôi bằng mắt nhìn
Bạn
có thể giết tôi bằng oán ghét căm hờn
Nhưng,
như khí trời, tôi vẫn sẽ đứng dậy
Vì tôi quyến rũ nên
bạn buồn bực?
Khiến
bạn cho là chuyện
bất thường
Khi
tôi nhảy múa như từng có kim cương
Ngay
ở chỗ hai đùi tôi gặp gỡ.
Từ
chốn tồi tàn
của tủi hờn lịch sử
Tôi
đứng dậy
Từ
nơi nguồn cội của
tang thương quá
khứ
Tôi
đứng dậy
Tôi
là đại dương đen, cuồn cuộn mênh
mông
Tuôn
trào, vỡ căng theo ngọn
thuỷ triều dâng
Bỏ
lại phía sau những đêm dài
khiếp sợ
Tôi
đứng dậy
Trong
ánh bình minh rạng ngời trong vắt
Tôi
đứng dậy
Mang
theo tặng phẩm của
bao nhiêu
thế hệ
Tôi
đứng dậy
Tôi
là ước mơ, là khát vọng của kiếp người nô lệ
Tôi
đứng dậy
Tôi
đứng dậy
Tôi
đứng dậy.
THÂN
TRỌNG SƠN
dịch
và giới thiệu
(
Nguồn: poemhunter.com )
