MẶC LÂM
Nói chuyện với tác giả
“Bãi vàng, đá
quý, trầm hương”
Giải
văn học năm nay của Hội Nhà Văn Việt Nam có một bất ngờ lớn khi tập truyện của
một cái tên rất lạ, lần đầu tiên xuất hiện trên văn đàn Việt Nam lại được 9
trên 9 phiếu chấp nhận là tác phẩm văn xuôi hay nhất của Hội đồng chung khảo.
Tác giả đó có tên Nguyễn Trí với tập truyện “Bãi vàng, đá quý, trầm hương”.
Nguyễn
Trí sinh năm 1956 người gốc Quảng Bình nhưng sinh ra tại Bình Đình. Sau nhiều lần
lưu lạc từ Huế lên Tây Nguyên rồi cuối cùng ông trú chân tại Long Thành Đồng
Nai.
Nhà văn Nguyễn Trí
Miêu tả
từ kinh nghiệm sống
Tập
truyện do Nhà xuất bản Trẻ ấn hành dày 352 trang với 16 truyện ngắn trong đó
nói về các hoạt động nơi bãi vàng, những toán thợ lên rừng tìm trầm hay khai
thác đá quý, chặt lồ ô cho các xưởng chế biến tăm nhang hay săn tìm đười ươi một
loại trái giải khát mà dân Việt Nam ưa chuộng.
Tập
truyện cũng viết về những mảnh đời công nhân trong các nhà máy công nghiệp và
cuộc sống trôi nổi, bơ vơ đầy bất trắc của các cô gái giang hồ sống tựa vào những
tay tứ chiến.
“Bãi
vàng, đá quý, trầm hương” của Nguyễn Trí viết lại theo chính kinh nghiệm của
tác giả sau nhiều năm lăn lộn làm đủ thứ nghề từ đào vàng, khai thác đá quý cho
tới lặn lội tận rừng sâu núi thẳm để tìm cho được trầm hương là loại sản phẩm
thiên nhiên có giá bán hơn vàng. Trong những lần sống cùng, va chạm với những
con người dày dạn phong trần mà cái nghèo như một định mệnh, Nguyễn Trí đã thấm
sâu từng cọng cỏ dính cả bùn lẫn máu của bạn bè đồng nghề và với khả năng thiên
phú ông kể lại câu chuyện của chính cuộc đời mình với giọng văn của một tay viết
nhà nghề thực thụ.
Cho tới
bây giờ thì sức tàn lực kiệt rồi mới buồn tình ngồi viết lại những cái
mình đã trải qua cho nên tôi viết những mẩu truyện đó dễ lắm anh, rất dễ.
-Nguyễn Trí
-Nguyễn Trí
Tập
truyện được chọn trao giải bởi cách miêu tả từ kinh nghiệm sống nhưng không phải
là những bài phóng sự đường rừng hay người thật việc thật thường thấy trên các
trang báo. Mỗi nhân vật trong “Bãi vàng, đá quý, trầm hương” là một góc nhìn
riêng của tác giả. Đôi khi thân phận của họ được tác giả chia sẻ bằng chính giọng
kể, tiếng thở dài ngấm ngầm hay sự khích lệ hồn nhiên cho một mảnh đời tan nát.
Từ rừng
sâu, núi thẳm tác giả bỏ về thị thành làm những nghề khác do đó ông có dịp va
chạm với những công nhân trong khu công nghiệp, hay đánh bạn với những tay anh
chị để hiểu thêm thân phận của gái giang hồ rồi từ đó Nguyễn Trí chỉ đơn giản
làm công việc của một nhân chứng, ghi nhận sự việc và diễn tả như mắt mình thấy
tai mình nghe và nhất là tim mình cùng đập chung nhịp đập của những người mình
đang kể.
Chính
cái nhịp tim cùng cảnh ngộ ấy làm nên một Nguyễn Trí.
Chúng
tôi hân hạnh có cuộc nói chuyện với ông và qua những chia sẻ ngắn gọn nhưng bộc
lộ hầu hết tính cách nhân vật, nếu cho rằng nhân vật chính của “Bãi vàng, đá
quý, trầm hương” chính là Nguyễn Trí. Trước tiên ông chia sẻ sự ngạc nhiên, bất
ngờ nếu không muốn nói cái cảm giác khi nhận được tin trúng giải. Khác gì một
chuyến thắng trầm rất lớn trong lần đầu tiên lên núi tìm trầm....
Nguyễn
Trí: Đây là lần đầu tiên đó anh. Tôi thực sự cầm bút trong 30 tháng
trở lại đây. Truyện thì tôi có gửi đi cho các báo để mong được in nhưng rồi cuối
cùng tôi gửi cho anh Hồ Anh Thái ở báo Đại biểu Nhân dân thì anh Thái khuyến
khích tôi viết vì cho rằng tôi viết được. Bắt đầu từ đó tôi viết và chỉ gửi
riêng cho anh Hồ Anh Thái. Sau đó anh Thái đưa cho những tờ báo nào phù hợp và
những tờ báo đó in giúp cho tôi. Đích thân anh Thái chọn truyện và cho ra “Bãi
vàng, đá quý, trầm hương” Đây là tác phẩm đầu tiên cho đến hôm nay tôi có.
Tác giả tập truyện Bãi
vàng, đá quý, trầm hương - Nguyễn Trí. Photo courtesy of trebook.com
Mặc
Lâm: Ông viết “Bãi vàng, đá quý, trầm hương” với những chi tiết về ba
cái nghề này chính xác từng chút một. Chắc ông đã phải sống cùng với nó rất lâu
phải không?
Nguyễn
Trí: Thực ra xin nói với anh thế này: cái việc làm vàng làm đá quý,
trầm hương là nghề nghiệp tay phải của tôi. Như anh đã biết sau ngày giải phóng
thì đất nước của chúng ta khó khăn trong vấn đề kiếm ăn lắm. Những người có
tham vọng như tôi muốn làm giàu bằng cách đi làm trầm, làm đá quý mới mong có
cơ hội đổi đời cho nên tôi lao vào cái nghiệp này như một con thiêu thân vì vậy
tôi sành lắm.
Không
có một bãi vàng nào trên đất nước này mà thiếu mặt tôi hết. Còn trầm thì nói thật
với anh coi như các đoạn rừng Trường Sơn tôi đã đi tứ tán hết. Còn đá quý thì
cũng như vàng vậy nhưng cuối cùng thì tôi bị thua, tôi chẳng có gì với cái nghiệp
đó hết nên về đồng bằng làm đủ thứ nghề khác để kiếm sống. Cho tới bây giờ thì
sức tàn lực kiệt rồi mới buồn tình ngồi viết lại những cái mình đã trải
qua cho nên tôi viết những mẩu truyện đó dễ lắm anh, rất dễ. Thí dụ như tôi viết
truyện bãi vàng 10 nghìn chữ trong vòng một tuần. Còn đá quý cũng 10 nghìn chữ
tôi viết cũng chỉ 1 tuần. Bời vì nó như cơm ăn, như nước uống như chúng ta sống
hàng ngày nên nó cứ tuôn ra từ trong đầu vậy thôi.
Vừa sợ vừa thích thú
Mặc
Lâm: Cái câu “ngậm ngải tìm trầm” vẫn có khả năng làm cho người ta vừa
sợ vừa thích thú bởi những câu chuyện có tính chất phiêu lưu của nó. Là người
đã nhiều lần chạm tới trầm và cũng không ít lần khổ sở vì nó ông có thể kể vài
chi tiết mà ông cho rằng những câu chuyện ly kỳ ấy có độ chính xác tới đâu?
Nguyễn
Trí: Về vấn đề trầm hương thì coi như có rất nhiều người trong đất nước
của chúng ta đi làm cái việc này. Cho tới bây giờ cũng còn nhiều người đang đi
trên Trường Sơn để kiếm nó chứ không phải bí ẩn gì đâu chỉ vì tham vọng làm
giàu, chỉ vì thiếu đói. Ở phố thị thì cảm thấy những việc đó nó bí ẩn mà nói
theo kiều ngày xưa người ta ngậm ngải tìm trầm rồi hóa thành dã nhân….nhưng
trong thời gian sau giải phóng rồi, núi rừng đã bị bom đạn tàn phá bởi chiến
tranh…. người làm trầm y thì có đi xuyên qua những đoạn mà trước đây bộ đội giải
phóng miền nam đã qua thì cái truyện đó nó không còn gì là bí ẩn. Còn những điều
mà mình nhớ lại khi làm trầm thì nói thật với anh cái nghề này gian khổ lắm. Mỗi
chuyến đi như vậy nhiều lắm là 10 ngày. Mỗi người phải mang vửa đủ trên lưng của
mình thức ăn cho 10 ngày đó cho tới khi trở xuống khỏi rừng.
Mặc
Lâm: …và trong những chuyến đi ấy ông đã kể lại cho độc giả trong
sách của ông như thế nào? Ấn tượng nhất là gì thưa ông?
Thú thật
với anh trình độ học vấn của tôi chỉ lớp 10 thôi. Ừ, lớp 10 thôi. Cho tới bây
giờ tôi viết là viết lại những gì mình trải nghiệm còn thậm chí tôi không biết
nó thuộc thể loại gì.
-Nguyễn Trí
-Nguyễn Trí
Nguyễn
Trí: Ấn tượng nhất là sự chết. Chết trên rừng. Phải nói nghề làm trầm
rất là đa dạng, chẳng hạn như bị rắn cắn rồi bị sốt. Anh biết nhóm người đi
trong rừng sâu núi thẳm mỗi người lo kiếm chỗ cho bản thân của mình nhưng lỡ có
một người bị sốt thì sao? Thì đương nhiên anh phải chờ cho họ bớt sốt. Mà không
bớt sốt thì sao? Sốt trên rừng Trường Sơn thì anh đã biết không phải là một
chuyện dễ đâu. Rồi lỡ như người bạn của mình chết thì làm sao? Anh không thể
khiêng về và đành phải chôn lại trên rừng sâu núi thẳm. Ấn tượng của những người
đi làm trầm là như vậy.
Khoảng
thời gian ở cuối thập niên bảy mươi bước qua thập niên tám mươi của thế kỷ trước
thì thú thật với anh thì những người đi làm trầm như tôi hay bạn bè như tôi đều
xuất phát từ cái thiếu đói mà ra chứ không phải xuất phát từ lòng tham đâu anh.
Khi anh lao vào cái nghiệp đó nó có những cái quyến rũ riêng của nó và nó khiến
anh phải bám theo. Anh có ít có nhiều gì không biết nhưng khi anh đến chỗ tào
kê - tào kê là những người họ mua hàng ‑ thì anh sẽ thấy có người huy hoàng và
cũng có người khổ sở.
Người
huy hoàng giúp cho người khổ sở để đi làm tiếp, cho nên họ hy vọng một ngày nào
đó thần rừng sẽ mở cửa cho họ vì thế cho nên họ cứ bám theo bám theo…. do đó xuất
phát là từ sự thiếu đói chứ không phải là lòng tham. Những nhân vật đó, những
con người đó, những thân phận đó hết sức tội nghiệp, nó hoàn toàn khác với ngày
nay hầu như người ta tàn phá rừng đề tìm trầm do lòng tham bởi họ nghĩ rằng phải
có trầm nhưng thật ra họ những người thế hệ ngày nay họ không am hiểu gì về trầm
hết. Vì thế tôi nghĩ rằng như bọn tôi chẳng hạn là một thế hệ chuyên nghiệp đi
làm trầm mà chỉ có con đường duy nhất là sự thất bại mà thôi cho nên tôi từ rừng
trở về với hai bàn tay trắng và phải đi làm đủ thứ nghề dưới đồng bằng để sống.
Tôi chỉ muốn nói như vậy để những người đang rắp tâm muốn đi làm vàng, làm trầm
làm đá quý là: đừng nên, đừng nên… mà hãy yên phận với những gì mình đang có.
Mặc
Lâm: Có người đọc xong tập truyện này cho rằng nó có quá nhiều dữ kiện,
quá nhiều chi tiết và mỗi chi tiết mỗi dữ kiện như vậy ông đã bỏ qua hay nói
đúng hơn không thể khai thác hết. Ông nghĩ sao về nhận xét này?
Nguyễn
Trí: Cái này thì chắc phải suy nghĩ nhiều lắm bởi vì tác phẩm của tôi
là tác phẩm đầu đời, nó chỉ dài có 352 trang thành ra những thông tin mà tôi được
biết do bạn bè đọc rồi nói lại rằng truyện của ông nhiều chi tiết quá, mà chỉ cần
một chi tiết như vậy là đủ để viết một truyện ngắn rồi. Tôi cũng biết điều đó,
nhưng anh biết không tôi là dân amateur mới bước vào lĩnh vực văn chương thôi
thậm chí tới bây giờ thì anh biết đó. Thú thật với anh trình độ học vấn của tôi
chỉ lớp 10 thôi. Ừ, lớp 10 thôi. Cho tới bây giờ tôi viết là viết lại những gì
mình trải nghiệm còn thậm chí tôi không biết nó thuộc thể loại gì. Truyện ngắn
mà không thề ngắn được, truyện dài thì không thể chỉ có 10 ngàn chữ…vì thế tôi
cũng suy tư nhiều lắm vá hy vọng trong tương lai tôi có thể cải thiện được những
gì mình viết ra tuy viết ít nhưng nó đủ.
Mặc
Lâm: Nhận giải thưởng tức là nhận một số phận mới bắt đầu với thành
công, mà lại là thành công lớn nữa, vậy ông có định viết tiếp cái chương mang
tên nghề viết văn sau khi có rất nhiều nghề….
Nguyễn
Trí: Nói thật với anh như thế này. Tôi đã từng đi qua nhiều nghề, nhiều
nghề lắm bây giờ tới ngưỡng cửa 58 tuổi này sức lực của tôi nó không cho phép
tôi sử dụng tay chân để kiếm sống được thì tôi viết văn. Trước là sau những biến
cố không hay của gia đình nên viết văn để tất cả những gì trong đầu của mình nó
tuôn ra đi rồi nó ra sao thì ra. May mà nó được thành công được in báo, được in
thành sách hay đoạt được giải thì đó là may mắn lớn cho tôi chứ còn thực ra mà
nói có ý định kiếm sống bằng nghề viết văn thì có lẽ còn phải suy nghĩ lại. Tôi
nghĩ rằng một mai đây đến một lúc nào đó cái gì ở trong đầu chúng ta mà được
khai thác hết rồi thì chúng ta đâu còn gì nữa để mà khai thác? Tôi biết lấy gì
nữa để mà viết, cho nên thì thôi tới đâu hay tới đó.
Tuy
nhiên có thể trả lời với anh là trước mắt nhu cầu sống của tôi không cao. Tôi
không uống rượu không hút thuốc, mỗi ngày chỉ ba bữa cơm cho nên không có nhu cầu
lớn lắm nên một tháng đối với tôi có vài truyện đăng báo thì cũng tạm gọi là sống
được.
Mặc
Lâm: Hiện ông còn tác phẩm nào đã hay sắp viết không và ông có dự định
gì cho chúng?
Nguyễn
Trí: Thật ra tôi có một truyện dài đã viết hoàn chỉnh rồi có tựa là
“Ngoi lên từ dưới đáy”. Truyện dài này viết cặn kẽ về nghề trầm tôi và đã viết
xong. Một truyện nữa có tên là “Thiên đường ảo vọng” viết về một bãi vàng, mà
bãi vàng này tôi là một trong số những người đầu tiên khai thác ra nó. Đây là một
tiểu thuyết dày 80 nghìn từ cũng đã xong, đã gửi cho nhà xuất bản rồi để xem họ
như thế nào.
Tất
nhiên truyện ngắn Trầm hương in trong tập này nó không đầy đủ lắm còn trong
truyện dài của tôi thì tương đối gọi là đủ mà khi xuất bản ra nếu những người
đã đi làm trầm chuyên nghiệp đọc nó thì tôi cũng không e ngại vì tôi viết nó đều
dựa trên sự thật.
Mặc
Lâm: Câu hỏi cuối xin ông cho biết cảm tưởng về giải thưởng mà rất
nhiều nhà văn mơ ước nó. Liệu nó có làm cho ông lạc mất những dự định trước đây
và liệu hào quang của nó sẽ giúp gì cho ông?
Nguyễn
Trí: Hiện nay tôi vẫn cố gắng viết, cố gắng duy trì không để hào
quang của cái giải này làm lu mờ lý trí của tôi. Cũng rất may sau khi được biết
mình nhận được giải thì tôi có choáng hết ba ngày nhưng tới hôm nay thì tôi đã
hoàn tất xong một truyện dài 10 ngàn chữ!
Mặc Lâm: Xin cám
ơn ông.
