NGUYỄN LƯƠNG VỴ
Thương nhớ Phùng Nguyễn
Tôi
cũng như hầu hết các thân hữu của Phùng Nguyễn (Phùng), nhận tin bạn đột ngột ra
đi với một cảm giác rất choáng và hụt hẫng! Khi tình cờ nghe tin rất xấu nầy từ
một người bạn ở quán cà phê Gypsy, tôi text phone cho Trịnh Y Thư và gọi phone
cho Lê Đình Nhất Lang để xác minh lại. Quả đúng như vậy! Cơn bệnh tim quái ác
đã quật ngã Phùng tại bệnh viện Adventist Hospital, Takoma Park, tiểu bang
Maryland, sáng ngày thứ Ba, 17.11.2015. Nhớ cách đây gần 2 tuần, Phùng phone
cho tôi, báo tin đã nhận được sách tặng và còn rủ rê tôi sang năm, sắp xếp bay
về Đà Nẵng một chuyến thăm anh em bằng hữu. Cuộc hẹn đã vĩnh viễn bay theo Tháp Ký Ức của bạn rồi. Phùng ơi! Đang
trong cơn sốt cảm cúm dật dờ, mệt mỏi, cộng với một cảm giác rất choáng và hụt
hẫng, tôi chỉ biết ngồi thừ người ra khi trở về căn phòng nhỏ ở khu mobile home.
Thương
và nhớ Phùng rất nhiều!!!
Phùng
tự nhận mình bắt đầu viết văn từ cuối năm 1994. Một khởi đầu hơi muộn nhưng Phùng
không thiếu những bi kịch nghiệt ngã trong đời mình và những chiêm nghiệm phong
phú dày dạn trong cuộc sống, đã giúp cho Phùng viết xuống những trang văn đầy
cá tính, rất nhân văn và tràn đầy khát vọng: "... Và từ giữa tro tàn, biết đâu sẽ bước ra rực rỡ và mới tinh
khôi con phượng hoàng với đôi cánh đủ dài để vượt qua cái khoảng trống ghê rợn
nằm giữa một điều đã thực sự qua đi và một điều hãy còn chưa tới."(*)
Tháp Ký Ức, tập
truyện ngắn đầu tay của Phùng, đã minh chứng điều đó.
Tháp Ký Ức,
truyện ngắn được lấy tên chung cho tập truyện, là một tự sự của Phùng, với nhân
vật xưng "tôi". Bằng những tấm gương soi của thời gian, Phùng đã nhìn
lại tuổi thơ của mình qua một giọng kể rất lôi cuốn và nồng ấm xen lẫn chút
tinh nghịch của cậu bé học trò khá thông minh, chơn chất, đôn hậu. Đáng chú ý
nhất của câu chuyện là câu hỏi đầu đời của cậu bé học trò sau khi "tranh
luận" với cô giáo Tố Quyên, "Hy vọng thuộc về tương lai hay quá khứ?
Hay cả hai?". Câu hỏi đó, có lẽ, Phùng đã mang theo suốt đời mình, bàng bạc
trong những trang văn, qua những cái "tôi" ẩn khuất đâu đó, trong kỷ
niệm của quá khứ, trong ồn ào sôi động của hiện tại nhưng vẫn khôn nguôi về một
thời đã xa, luôn khắc khoải réo gọi trong tâm thức. Hy vọng ư? Tuyệt vọng ư? Chỉ
biết, Đêm Oakland Và Những Truyện Khác,
tập truyên ngắn thứ hai của Phùng, hình như vẫn là những Tháp Ký Ức kéo dài và mở rộng về phía chân trời xa, đúng như chính
Phùng luôn mong muốn rằng, "vượt qua
cái khoảng trống ghê rợn nằm giữa một điều đã thực sự qua đi và một điều hãy
còn chưa tới." (*)
Thế
hệ của Phùng và tôi cũng như bằng hữu cùng thời, đều mang theo tiếng Chim Gáy Sau Vườn, một truyện ngắn hay
và cảm động với những ký ức, vết thương kinh hoàng nhất của một cuộc chiến vừa
qua. Một cuộc chiến nhân danh những lý tưởng ảo, đầy ma nghiệt, đã dìm cả dân tộc
vào thảm kịch núi xương sông máu một thời, để rồi những di chứng khốc liệt ấy,
đến ngày nay, vẫn còn là những nỗi đau khôn nguôi.
Sự
nghiệp văn chương của Phùng chưa nhiều, chưa đúng như sở nguyện của Phùng,
nhưng cũng đủ để bằng hữu và bạn đọc ngắm nhìn một cách rung động, ngưỡng mộ về
những tấm gương thời gian lấp lánh trên Tháp
Ký Ức rất phong phú, rất cảm động của Phùng. Thật vậy, Phùng đã trải lòng
mình với văn chương bằng một suy nghĩ rất chân thành: "Tôi bắt đầu chuyện viết lách vào cái tuổi mà những người khác đã
có thể bẻ bút về hưu vì không còn cần thiết để chứng minh thêm nữa khả năng văn
chương của mình hoặc vì đã mất hết kiên nhẫn trong việc giáo dục đám độc giả (vốn
thường kém nhạy bén) cách phát hiện những tư tưởng kiệt xuất trong tác phẩm của
mình. Những nhà văn này nhiều phần sẽ trả lời câu phỏng vấn không thể thiếu
trong các cuộc phỏng vấn “Tại sao viết?” bằng cách diễn tả nỗi niềm đam mê văn
chương rực lửa của mình như thế này hay như thế khác. Tôi không có được điều xa
hoa đó. Tôi thích văn chương, nhưng chưa bao giờ đủ thôi thúc để dẹp bỏ mọi điều
và thực sự ngồi xuống chỉ để làm công việc sáng tác. Ở vào một thời điểm không
lấy gì làm vui vẻ trong đời sống của mình, tôi cho rằng mình cần phải làm một
điều gì đó, bất cứ điều gì, bên cạnh chuyện sinh nhai nhàm chán mà tôi vẫn phải
làm hàng ngày. Tôi chọn viết lách thay vì đầu tư vào thị trường chứng khoán,
đánh cá ngựa, chơi ma túy, hoặc la cà hàng đêm ở những quán rượu có nhảy cởi
truồng, những điều mà hậu quả chưa hẳn sẽ tệ hơn hậu quả có thể xảy ra cho điều
tôi đã chọn lựa. Sau này tôi nghiệm ra chính cái nhu cầu cần được chia sẻ là động
cơ thúc đẩy tôi đến gần với văn chương thay vì với những điều khác. Tuy vậy, có
lẽ tôi sẽ trả lời câu hỏi quen thuộc “Tại sao viết?” của một ai đó là “để cho
vui” cho dù không hẳn là như vậy. Không có điều gì bảo đảm niềm vui sẽ đến với
người có được cái khả năng chia sẻ nỗi niềm hoặc tư tưởng của mình với nhiều
người khác dưới dạng chữ nghĩa."(*)
Những
truyện ngắn của Phùng, phần lớn là những hồi ức về quá khứ, kể cả những câu
chuyện trong khung cảnh nơi xứ người, Phùng cũng đã lấy khung cảnh đó để dựng
lên, tái hiện lại Tháp Ký Ức của mình
vẫn còn lung linh trong tâm tưởng.
Trong
truyện ngắn Đêm Oakland. Câu Hỏi,
nhân vật Kình, "thằng Kình khùng", đã làm người đọc phải rùng mình vì
cái kết cục bi thương của hắn. Ông Luyến, cha của "thằng Kình khùng" đã
treo cổ tự tử chết vì ân hận đã báo cho phe "quốc gia" biết chỗ ẩn nấp
của phe "Việt Minh", trong đó có người chú họ và đứa con trai đầu của
ông. "Thằng Kình khùng", con của ông Luyến - khùng, nhưng chẳng biết
vì lý do gì, ai xúi dại nó theo "Mặt Trận", bắn chết ông Hồ Luyện, là
người của phe "quốc gia" thuộc loại "tay sai Mỹ-Diệm ác ôn"
ở trong làng; "thằng Kình khùng" được "Mặt Trận" vinh danh
tung hô trong một buổi họp dân; "thằng Kình khùng" hoan hô đả đảo khẩu
hiệu loạn xà ngầu, rất khí thế theo hướng dẫn của mấy ông "Mặt Trận";
"thằng Kình khùng" hì hục làm trò vợ chồng với chị Hạnh; "thằng
Kình khùng" bị anh lính "Cộng Hòa" bắn chết... Chị Hạnh "làm trò vợ chồng" với
"thằng Kình khùng" trước đây, nhưng trong đêm "thằng Kình
khùng" chết, "Chị Hạnh sinh con
so. Con trai, cái mũi to bè giống ông Hồ Luyện như đúc."(Trích trong
truyện ngắn "Đêm Oakland. Câu Hỏi") ...
Có
rất nhiều "câu hỏi" trong truyện ngắn Đêm Oakland. Câu Hỏi. Câu hỏi với nhân vật xưng "tôi"
trong truyện và những "câu hỏi" của từng nhân vật trong truyện như
ông Luyến, ông Hồ Luyện, chị Hạnh, bà Thiệp, thím tám Thơm, chị Sáu, nhất là
"câu hỏi" của "thằng Kình khùng" trong lúc "máu nó loang ướt đẫm khoảng giữa ngực
và bụng nó, sóng sánh dưới ánh trăng". "Câu hỏi" như một vấn
nạn oan khiên của một thời chiến tranh tàn nhẫn, phi lý và khốc liệt. Nhân vật
"thằng Kình khùng" là ai, là ẩn dụ gì vậy? Những "câu hỏi"
gì vậy?! "Câu hỏi" chồng lên "câu hỏi", và, máu trong ngực
của "thằng Kình khùng" vẫn còn trào ra cho mãi đến bây giờ! Những
"câu hỏi" không lời đáp. Người đọc chỉ biết thở dài sau khi đọc xong
câu chuyện! Theo tôi, đây là truyện ngắn hay nhất của Phùng đã viết, và cũng là
một trong những truyện ngắn hay mà tôi đã được đọc.
Những
trang văn của Phùng, từ "Tháp Ký Ức"
cho đến những truyện ngắn sau nầy, phần lớn là những trang văn tự sự, hình như
là Phùng đang kể chuyện với chính mình bằng một giọng rì rầm, rả rích theo ánh
sáng phản chiếu của những tấm gương thời gian, trong những vuông không gian mờ
tỏ của từng câu chuyện, về trạng huống, nhân vật và ngay cả nhân vật xưng
"tôi", "anh" của Phùng.
"Cháy Lên Những Ngọn Đồi Cỏ
Khô" là một tự sự đẹp. Một vết thương sâu lắng về một thời
thanh niên rủi ro, bất hạnh đi theo cùng năm tháng, và, trong câu chuyện cũng
đã mang theo những cơn gió nhẹ, những vệt nắng xôn xao rung động một thời. "Rồi anh chợt hiểu ra mình phải làm
gì! Anh sẽ dừng xe ở chân đồi, không phải để kể cho em nghe một câu chuyện tình
anh chưa từng kể cho ai nghe trước đó. Anh chỉ muốn bật lên một que diêm và cẩn
thận không để nó tắt đi. Anh sẽ dùng mồi lửa nhỏ nhoi nầy để đốt cháy một cọng
cỏ khô run rẩy trong cơn gió núi hắt hiu của mùa Thu, và nhìn ngọn lửa lan dần.
Và ngọn đồi cỏ khô sẽ cháy lên. Và những ngọn đồi cỏ khô sẽ cháy lên, trong gió
núi hắt hiu của mùa thu. Và cũng cháy lên rực rỡ trong gió núi hắt hiu mùa Thu
là cuộc tình ta, lần cuối cùng! Vì một điều phi thường như thế không nên chết
đi một cách tầm thường" (Trích đoạn cuối của truyện ngắn "Cháy
Lên Những Ngọn Đồi Cỏ Khô"). Đọc
đến đoạn kết nầy, mới hiểu ra, những giòng tự sự đan chéo ngược xuôi, vòng vèo
trong thời gian, không gian là những mảng màu ánh lên một bản giao hưởng trầm
buồn, như còn vang vọng đâu đây sau những trầm luân dâu bể của người dẫn chuyện
với một bóng hình yêu dấu cũ, mà hình như chỉ còn trong hoài niệm mênh mông.
"Phía Bên Kia Đường",
một truyện ngắn khác, cũng theo kiểu tự sự, nhưng đan xen hình ảnh và cảm xúc
thực và ảo, như câu thơ rất hay của Quan Dương trích ở đầu truyện, "... đợi khuya tàn bắt sống một chiêm
bao". "Tôi", nhân vật dẫn chuyện, trong một lần đi bộ
exercice vào mỗi buổi sáng (hình như là sau khi xuất viện vì cơn bệnh... tim?!)
tình cờ gặp một cô gái thắt hai búi tóc như hai đuôi ngựa. Tình cờ gặp, tình cờ
nói chuyện, tình cờ tán tỉnh, tình cờ hôn nhau... Mọi thứ đều tình cờ vì
"tôi" đang bị ám ám ảnh mãi một bóng dáng nào đó bên kia đường hay một
bóng dáng nào đó trong ngăn kéo ký ức?! Chẳng biết cái bóng ấy đang ở đâu, vào
lúc nào?! Chỉ biết là cô gái thắt hai búi tóc như hai đuôi ngựa ấy đã hiện ra,
rất rõ gương mặt, giọng nói, nụ cười và cả nụ hôn ngọt lịm trao nhau. Chẳng biết
cô gái hay "nàng" trong ngăn kéo của ký ức đã hiện ra sau lần chia
tay đầy lãng mạn? Chẳng biết! Thôi thì "...
đợi khuya tàn bắt sống một chiêm bao" vậy! Cho đến khi,
"tôi" bị "một vật gì đó
tông vào mông tôi từ phía sau, mạnh đến độ làm tôi bắn tung vào bãi cỏ bên cạnh,
lăn một vòng và nằm sóng soài ở đó. Ngực tôi đau thắt, có một ai đó đang đè lên
nó. Tôi mở mắt và nhìn thấy hai cái đuôi tóc rung rung, cặp mắt ngơ ngác, và
khuôn mặt vừa bẽn lẽn vừa lo lắng của cô gái đã đâm sầm vào tôi (...) Tôi nhắm
mắt lại, lo sợ. Tôi nghe tiếng cô thở dồn dập, tôi cảm thấy hai tay cô lắc vai
tôi từng chặp, tôi nghe giọng cô run run, "Ông ơi, ông có sao không? Ông
ơi, tôi gọi xe cứu thương nhé?!" Mắt vẫn nhắm thật chặt, tôi trả lời khó
nhọc, "Tôi không sao đâu. Không cần phải gọi xe cứu thương gì hết. Chỉ cần
cô không biến đi như lần trước!"
(Trích đoạn cuối của truyện ngắn "Phía Bên Kia Đường"). Một bút pháp không lạ theo kiểu đan
xen giữa thực và ảo, nhưng phía sau câu chuyện có chút thơ mộng lãng mạn kia, lại
là một nỗi đau nhói lên bất chợt, mơ hồ nhưng có thật của "tôi" (chắc
là của Phùng?!).
Cứ
thế, các truyện ngắn "Chuyện Tình Kể
Lại", "Tỏ Tình Với Bình
Minh", "Bóng Phượng"...
Phùng vẫn miên man tự sự, nâng niu "Tháp
Ký Ức" của mình, lúc thì dàn trải theo từng nhân vật, lúc thì phân
thân, hóa thân vào nhân vật. Và, cho dù trong cung cách, biểu hiện, cấu trúc
nào, bóng dáng của Phùng vẫn ẩn hiện trong đó, với rất nhiều cung cách: Nhân chứng,
nạn nhân hay là một khoảng trống thăm thẳm nào đó của những vết hằn oan khiên,
khổ lụy của một thời.
Đặc
biệt, "Dựng Truyện" là một
nỗ lực thử nghiệm đáng kể của Phùng. Với cấu trúc đầy kịch tính. Truyện dựng
lên những giả định tình huống của nhân vật trong không gian "nhà xoay lưng" để cho thời
gian hiện ra những cái tất nhiên và ngẫu nhiên. Kịch tính, dàn dựng, nhưng vẫn
là những sinh động có thực của "tôi" và "người đàn bà"
trong một khoảng không-thời-gian có thực. Văn chương và cuộc đời, như bóng và
hình. Một câu hỏi, một vấn nạn bất tận trong thế giới sáng tạo! Trong "Văn Sĩ Ngại Ngần" (nên gọi là
tản văn hay là truyện đây?!) với trên 1.200 chữ, liên tục những dấu phẩy, không
có dấu chấm từ khởi đầu đến kết thúc. Một nét độc đáo, lạ, trong thử nghiệm khá
táo bạo của Phùng, vẫn tạo được rung cảm tinh tế với người đọc, vẫn
"nói" được những điều cần bày tỏ.
Sự
nghiệp văn chương của Phùng vẫn còn đầy hứa hẹn ở phía trước. Tiếc lắm thay!!!
Ngoài
việc sáng tác, Phùng cũng là một thành viên sáng lập của trang mạng của tạp chí
văn chương Da Màu (damau.org) đã trên mười năm nay, với những bài viết sắc sảo,
giàu tính văn chương.
Gần
đây, trên trang mạng VOA, Phùng đã góp mặt thêm trang blog Rừng & Cây, khá khởi sắc, cùng với sự công tác của những thân hữu
nặng lòng với văn chương, thời cuộc, nhất là những ưu tư về tình hình đất nước
hiện nay. "Mệnh Trời?", bài
viết cuối cùng của Phùng, nhân chuyến thăm của Tập Cận Bình, tổng bí thư đảng cộng
sản Tàu đến Việt Nam. Một bài viết khá công phu, sắc sảo và đầy tâm huyết của
Phùng đối với vận mệnh của dân tộc và đất nước đã được đông đảo bạn đọc tán thưởng
đồng tình. (Có anh em vừa ngậm ngùi, vừa bông đùa một cách tê tái, cay đắng khi
nhắc về cái tựa của bài viết nầy: Chữ "Mệnh"!
Hay vô tình, đó cũng là lời tiên tri không hay của Phùng về "Mệnh" của mình?!).
*
Thương
và nhớ Phùng rất nhiều!
Khi
tôi ngồi gõ chậm những dòng chữ nầy, đám tang của Phùng đang diễn ra ở
Maryland. Trời bên ấy chắc đang lạnh và nhiều mây mù để tiễn đưa Phùng? Ban
biên tập của tạp chí Da Màu đã có Đặng Thơ Thơ từ Calif. bay sang, cùng với
Đinh Từ Bích Thúy bên ấy. Khá đông thân hữu cũng đã đến tiễn biệt Phùng. Thật
không lường hết nỗi đau của Quỳnh Loan, người bạn đời yêu quí của Phùng, trước
sự ra đi đột ngột của bạn. Xin chân thành gửi đến Quỳnh Loan và gia đình, lời
chia buồn sâu sắc nhất. Xin gửi đến anh linh của Phùng lời chào tiễn biệt ngậm
ngùi thương tiếc. Mong Phùng hãy thanh thản rong chơi với Tháp Ký Ức của mình trên đường về cố quận, nơi mảnh đất quê nghèo
có ngôi tháp Chàm Bàng An luôn trông ngóng bạn. Trên cõi thinh không bất tận
kia, chắc Phùng cũng sẽ hân hoan hạnh ngộ tổ tiên và bằng hữu ngất xanh!
Bài
viết muộn, sau cơn cảm cúm kéo dài cả tuần nay, như là nén nhang tưởng nhớ
Phùng, người bạn văn chân tình, nhân hậu của tôi.
Nguyễn Lương Vỵ
Calif., trưa Chủ Nhật, 22.11.2015, hiệu
đính, 23.11.2015.
(*) Nhà Văn - Truyện ngắn của Phùng
Nguyễn.
